Baston Hakkında Her şey
Giséle Freund, burjuvazinin gelişmeye başlamasıyla artık ideal tipin hükümdar değil, burjuva tipi olduğunu belirtir. Böylece dantelli kıyafet ve peruğun yerini redingot ve silindir şapkanın aldığını, kılıcın da yerini bastona bıraktığını söyler. Bizde silindir şapka çok kullanılmasa da baston Batılılık ifadesi olarak bolca kullanılmıştır.
Bastondan çok daha evvel revaçta olan asa ise ihtiyaç olarak kullanıldığı kadar, memuriyetin simgesi bir alamet olarak da tercih edilmiştir. Yeniçeri ağası, büyük rütbeli zabitler, Divan-ı Hümayunda görevli büyük memurlar, sadrazam, vezir, şeyhülislam, ulema ve tarikat şeyhleri mevkilerine uygun olarak asa kullanmışlardır. Bastona göre biraz daha uzundurlar ve tepesi genellikle bir topuzla biter. Abanoz ve gül ağacından yapılmış, son derece kıymetli olan asalar da üretilmiştir.
Tarihçi Reşat Ekrem Koçu, bizde asa yerine baston kullanan ilk kişinin, Batılılaşma yolunda ilk kıyafet devrimini de yapan Sultan II. Mahmut (1785-1839) olduğunu belirtir. Ulema sınıfından ise Kethüdazâde Hoca Ahmet Arif Efendidir. Koçu, bu aydın ve nüktedan din bilginiyle ilgili bir de hikâye aktarır; Kendisine “Bu Frenk değneğini niçin kullanıyorsun?” diye soran bir yobaza hoca gülerek “Üzülme, ben onu sünnet ettirdim, Müslüman oldu” diye karşılık verir.
Baston, II. Abdülhamit devrinde dayanak olmaktan iyice uzaklaşır ve kullanan kişiyi ayak takımından ayıran bir alafrangalık simgesi haline gelir. O dönemde yaşlı, genç tüm memurlar baston kullanmaya başlar. İyi bir marangoz olarak bilinen II. Abdülhamit de gül ve kiraz ağacından zarif bastonlar yaparak sevdiklerine hediye eder. Hatta Yunan Harbinde yaralanan askerlere sarayda ziyafet verdikten sonra, bacaklarından sakatlananlara kendi yaptığı bastonlardan hediye ettiği de bilgiler arasındadır. O dönemde bastonlar öyle yaygınlaşır ki Batılılık ve şıklık unsuru olarak kantolara ve şarkılara da konu olur. Şevki Beyin bestelediği şarkının sözleri şöyledir;
Nev zuhur gözlükler, nadide baston bende var.
Giydiğim elbise dibayı cana Mir yapar
Sen beğenmezsen benim şıklıkta emsalim mi var
Çeşmi mestim bak bana, ben şık değil de ya neyim?
Virginia Hanımın nihavent kantosunun sözleri ise şöyle;
Ben şıkım, gözleri süzerim
Beyoğlu’nda daim şık gezerim
Karnavalda ben de maske giyerim
Matmazellerle kol kola dans ederim
Ben şıkım balolara hep giderim.
Kaş oynatır gözlerimi süzerim
Glase iskarpin modadır moda
Güzel matmazeller benimle baloda
Danstan sonra eğlenirim büfede
Şıklıkta yektayım, gayetle hoppayım
Pek şık gezerim hem de alafranga
Elde baston gözde gözlük moda
Gezerim daima böyle baloda” şeklindedir.
Dönemin yaşayışıyla ilgili bilgiler veren bu şarkı sözlerinden bir tanesi de Şamran Hanımın kantosudur;
Pek çok gezerim, hem de çok gezerim
Etrafıma her dem gözler süzerim
Söverim der bazı zevzekler
Hiç kimseye ben asla kulak asmam
Etrafıma ben asla bakmam
Şimdi modadır hem pek arnuvudur
Gözde gözlük elde baston, çekilir pardon
İskarpin glase, elde yelpaze
Kendime isterim böyle maşuka.
Bilgiler, o dönemde en zarif bastonların ülkemize Viyana, Paris ve Londra’dan geldiği yönündedir. Birinci Dünya Savaşı sona ererken, gençler arasında bambu-kamış bastonlar moda olur. Bu durumu ölümsüzleştirmek isteyenler ise soluğu fotoğrafhanede alarak bastonuyla poz verir.
Ancak baston modası 1930’lara kadar sürer. Bu tarihten sonra, ihtiyaç duyanlar için bir dayanak olur.
Görüldüğü üzere, eskiden tüm kültürlerde olduğu gibi bizde de birçok eşya, işlevinden daha fazla anlam yüklenmiştir. Bastonlar da kimilerince asanın ve onun temsil ettiği şeylerin karşısında bir tehdit olarak algılanmış, kimilerince de Batının simgesi bir obje olarak Avrupailiğin simgesine haline gelmiştir. Şimdilerde ise yalın işlevine geri dönmüş gibi duruyor. Yarın ne olacağı bilinmez ama kıymetli madenlerden üretilmiş, değerli taşlarla süslemiş ve büyük bir titizlikle üretilmiş eski bastonlar, geçmişten bir sayfa olarak hikâyeleriyle birlikte müzelerde ve koleksiyonlarda yerini çoktan aldı.
Kaynak: Koçu, Giyim Kuşam, Süslenme Sözlüğü
http://www.kolektomani.com/sikligin-ve-batililigin-simgesi-baston/